محصولات تراریخته چیست؟ مضرات این محصولات چیست؟ محصولات تراریخته کدامند؟ محصولات تراریخته در ایران کدامند؟ چگونه محصولات تراریخته را تشخیص دهیم؟ این‌ها عمده پرسش‌هایی است که این روزها درباره‌ی محصولات تراریخته مطرح می‌شود. بحث‌ها و نظرهای بسیاری درباره‌ی این محصولات وجود دارد و این بحث‌ونظرها هم افراد هر روز سردرگم می‌کند. ما در اسنپ‌فود سعی کردیم به شما کمک کنیم در این باره بیشتر بدانید و با نظرهای مختلف درباره این سؤال که محصولات تراریخته چیست بیشتر آشنا شوید.

محصولات تراریخته چیست؟

واژه‌ی تراریخته معادل فارسی «ترانس‌ژنیک» (Transgenesis) است. معادل‌های دیگری که برای این واژه آمده «تراژنی»، «تراژن‌زدایی»، «دستکاری‌شده‌ی ژنتیک» و «تغییر ژنتیکی یافته» است. در حال حاضر، واژه‌ی تراریخته، با وجود ساخت ناآشنای آن، تقریباً جا افتاده است.

محصولات تراریخته چیست؟ در فرایند تراریخته یک ژن به ساختار ژنی (ژنوم) موجودی زنده وارد می‌شود. به‌این ترتیب موجود زنده تغییرهایی می‌یابد و می‌تواند این تغییرها را به فرزندانش منتقل کند. در این فرایند یک یا چند ژن به ساختار ژنی (ژنوم) جاندار اضافه می‌شود. درصورتی‌که  یک ژن خاص از ژنوم جاندار حذف شود به آن «فروریخته» می‌گویند که معادل «Knock out» است.

پژوهش‌ها درباره‌ی محصولات تراریخته از سال ۱۹۷۰ شروع شد و اولین محصولی که با دستکاری ژنتیک تولید و کشت شد نوعی توتون بود.

محصولات تراریخته کدامند؟

امروزه بسیاری از محصولات کشاورزی، از غلات تا مرکبات و غیره، با روش تراریخته تولید می‌شوند. از نظر حجم می‌توان گفت عمده‌ی محصولات تراریخته را غلات و دانه‌های روغنی، ازجمله سویا و ذرت و کلزا، تشکیل می‌دهند.

جدای از محصولات کشاورزی بسیاری از پروتئين‌های دارویی نیز با روش تراریخته به دست می‌آیند که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به هورمون‌های رشد، انسولین و فاکتور ۸ انعقاد خون و برخی از داروهای مقابله با ویروس ایدز (HVI) اشاره کرد.

محصولات تراریخته چیست

محصولات تراریخته مفیدند یا مضر؟

برخلاف پرسش «محصولات تراریخته چیست؟» پاسخ‌دادن به پرسش درباره فواید و مضرات این محصولات دشوار است. نکته‌ی مهم این واقعیت کتمان‌ناشدنی است که تمامی دیدگاه‌ها درباره فایده‌ها و ضررهای این محصولات برابر است.  علاوه‌براین شواهد علمی از هر دوطرفِ موافق و مخالف استفاده از این محصولات پشتیبانی می‌کنند. موافقان و مخالفان که به بحث می‌نشینند، سعی می‌کنند به‌پشتوانه‌ی دسته‌ای از پژوهش‌ها نظر خود را به کرسی بنشانند.

بخشی از این دوگانگی به دشواری‌های تحقیق و پژوهش درباره‌ی این محصولات بازمی‌گردد. از عمر این محصولات چندان نمی‌گذرد و شواهد چندانی درباره‌ی آن‌ها وجود ندارد. دلیل این امر این است که عمدتاً عوارض استفاده از این محصولات در بلندمدت مشخص می‌شود. همچنین عمده تحقیقات در این باره روی موجودات آزمایشگاهی انجام می‌شود و تحقیقات روی نمونه‌های انسانی بسیار کم است.

یکی از دشواری‌های اصلی دیگر درباره‌ی تحقیقات مربوط به محصولات تراریخته ماهیت اغلب سیاسی این تحقیقات است. این امر به این انجامیده است که نهادهای پژوهشی مستقل به تحقیق درباره‌ی این محصولات علاقه‌ای نداشته باشند.

محصولات تراریخته چه محصولاتی هستند

• محصولات تراریخته دربرابر بسیاری از آفت‌ها و حشره‌ها و بیماری‌ها مقاوم هستند.
• استفاده از این فناوری سطح تولید و کشت را افزایش خواهد داد.
• این فناوری گیاهان را دربرابر سم‌هایی مقاوم می‌کند که برای کشتن علف‌های هرز به کار می‌رود.
• با استفاده از این فناوری می‌توان با هزینه‌ی بسیار کمتری محصولات غذایی را کشت کرد.
• با استفاده از فناوری تراریخته می‌توان بذر گیاهان را برای کشت در محیط‌های نامناسب، مانند شوره‌زار، پرورش داد.
• با دستکاری ژنتیکی می‌توان مواد مغذی غذاها را افزایش داد؛ مثلاً ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه و غیره.
• با استفاده از فناوری تراریخته می‌توان مواد حساسیت‌زا در محصولات را کاهش داد.
• با استفاده از دستکاری ژنتیک می‌توان زمان بهره‌وری از محصولات و زمان تازه‌ماندن‌شان را افزایش داد.
• می‌توان برای ساخت واکسن‌ها از این فرایند استفاده کرد.

مضرات محصولات تراریخته

• دستکاری ژنتیک می‌تواند به تغییرات پیش‌بینی‌نشده و مشکلات جانبی بینجامد.
• تحقیقات بلندمدت درمورد محصولات تراریخته دشوار است.
• ژن‌های تراریخته می‌توانند ساده‌تر و به‌روش‌های مختلف با ژنوم دیگر جانداران بیامیزند.
• تحقیقات انسانی درباره‌ی محصولات تراریخته دشوار است و کمتر انجام شده است.
• محصولات تراریخته استفاده از سموم را منتفی نمی‌کند.
• در کشت محصولات تراریخته از بعضی از سموم بیشتر استفاده می‌شود.

ادعاهای جدی مخالفان درباره محصولات تراریخته

بسیاری از مخالفان استفاده از محصولات تراریخته به ماهیت پاسخ به سؤال اصلی اشاره می‌کنند که «محصولات تراریخته چیست؟». آن‌ها مدعی هستند استفاده از این محصولات احتمال تغییرات و جهش‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهند. همین‌طور بسیاری از این افراد عقیده دارند مصرف این محصولات مقاومت دربرابر آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش می‌دهد. برخی مخالفان عقیده دارند سم اصلی کاربردی برای کشت محصولات تراریخته، یعنی «گلای‌فوسیت» (با نام تجاری «راندآپ»)، در خاک کشت‌شده تثبیت می‌شود. به‌این ترتیب این سم بسیاری از باکتری‌های حیاتی را از میان می‌برد.

عامل سرطان‌زای محصولات تراریخته چیست؟

مخالفان دستکاری ژنتیک در محصولات عقیده دارند تغییرات و جهش‌های ژنتیکی در این محصولات سرطان‌زاست. آن‌ها همچنین به گلای‌فوسیت اشاره می‌کنند و عقیده دارند این سم که پرمصرف‌ترین سم در تولید محصولات کشاورزی است سرطان‌زاست.

موافقان محصولات تراریخته چه می‌گویند؟

موافقان محصولات تراریخته بر فواید این فناوری تکیه می‌کنند. آن‌ها تحقیقاتی را شاهد می‌آورند که ادعاهایشان را تأیید می‌کنند؛ مثلاً آن‌ها عقیده دارند که سم گلای‌فوسیت یکی از کم‌خطرترین سم‌های دنیاست و از بسیاری از مواد معمول، مانند نمک طعام، خطرهای کمتری دارد. آن‌ها به تحقیقات سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) هم اشاره می‌کنند که سرطان‌زابودن این سم را رد کرده است.

یکی دیگر از تکیه‌گاه‌های موافقان استفاده از محصولات تراریخته به‌رسمیت شناخته‌شدن تولید و استفاده از این محصولات ازسوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) است. این سازمان بر انحصاری‌بودن این فناوری برای کشورهایی خاص اعتراض دارد.

البته نباید فراموش کرد که سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، در عین مخالفت‌نکردن با استفاده از محصولات تراریخته، بر رواج‌یافتن کشاورزی بوم‌شناختی و کشاورزی هوشمند اقلیم‌محور، تأکید دارد.

محصولات تراریخته

محصولات تراریخته در ایران کدامند؟

بسیاری از مخالفان محصولات تراریخته به مصرف‌نشدن این محصولات در کشورهای اروپایی استناد می‌کنند. بسیاری از آن‌ها ممنوعیت تولید و استفاده محصولات تراریخته در کشورهای حوزه‌ی اسکاندیناوی را دلیل موجهی بر لزوم تولیدنکردن و استفاده‌نکردن این محصولات در ایران می‌دانند. با همه‌ی این‌ها، تولید محصولات تراریخته در ایران قدمتی ۲۵ساله دارد. از اوایل دهه‌ی ۸۰ کشت محصولات تراریخته در ایران آغاز شده است.

تشخیص محصولات تراریخته

یکی از مهم‌ترین سؤال‌ها بعد از سؤال اصلی، یعنی «محصولات تراریخته چیست؟»، پرسش درباره‌ی راه تشخیص این محصولات است. در اغلب کشورهای دنیا تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان موظف هستند محصولات تراریخته را با برچسب از دیگر محصولات متمایز کنند. در ایران این کار اغلب انجام نمی‌شود و مخالفان این محصولات به شمار و حجم بالای کالاها و مواد اولیه تراریخته‌ای اشاره می‌کنند که برچسبی نمی‌خورند.

از سال ۱۳۹۶ قید تراریخته‌بودن محصول الزامی شده است، بااین‌حال هنوز این برچسب روی بسیاری از کالاهای تراریخته درج نمی‌شود. شما می‌توانید محصولات تراریخته را با عبارت «تغییر ژنتیک یافته» که روبه‌روی مواد اولیه آن‌ها درج شده است شناسایی کنید.

روغن تراریخته چیست؟

بسیاری این ادعا را مطرح می‌کنند که احتمالاً اغلب روغن‌های مصرفی در ایران و همه‌ی روغن‌های وارداتی تراریخته هستند. براساس برخی آمار، ۹۰ درصد روغن وارداتی در ایران از آرژانتین و برزیل است. این محصولات وارداتی تراریخته است. همچنین بخش عمده‌ای از بذرهای روغنی کشت داخل نیز تراریخته است.