چُغُندَر (چگندر، چندر) گیاهی است که در دسته اسفناجیان قرار دارد. چغندر ریشهٔ غده‌ای و قندی و برگ‌های درشت و پهن دارد. این گیاه انواع متفاوتی دارد که هرکدام از آنها موارد استفاده و خواص خود را دارند. ما در ادامه به معرفی کامل این گیاه می‌پردازیم.

ابتدا بهتر است بدانیم که ویتامین C وB1  زیادی در چغندر وجود دارد. ریشه غده‌ای نارس چغندر از نظر مقدار آهن و ویتامین‌ها به‌خصوص ویتامین A غنی‌تر است.

انواع چغندر؛ بررسی 3 نوع مختلف چغندر

چغندر به طور کلی دو دسته دارد. اولین دسته آن چغندری است که برگ آن مصرف می‌شود و معمولاً برگ چغندر گفته می‌شود و در انگلیسی Chard گفته می‌شود.

دسته دوم که خودش سه نوع دارد چغندری است که معمولاً ریشه آن مصرف می‌شود. برگ آن جنبه علوفه دام دارد و برای غذای انسان استفاده نمی‌شود. از برگ تمام انواع چغندرهای ریشه‌ای به عنوان علوفه استفاده می‌شود.

اولین نوع این دسته چغندر لبو است که ریشه غده گرد و شلغمی دارد و به رنگ‌های سرخ تیره مایل به سیاه و یا سفید وجود دارد و کمی شیرین است. این چغندر دارای 5 تا 8 درصد قند است و به عنوان سبزی استفاده می‌شود و یا پخته می‌شود و لبو نامیده می‌شود.

دومین نوع این دسته چغندر علوفه‌ای است که ریشه دراز حجیمی دارد. شیرینی این چغندر کم است و مصرف علوفه‌ای برای دام دارد. سومین نوع این دسته چغندرقند نام دارد که ریشه مخروطی حجیمی به رنگ زرد روشن دارد. این چغندر مقدار زیادی قند دارد و به همین سبب در کارخانجات قند برای قند گیری استفاده می‌شود. در ادامه با خواص هر کدام از انواع چغندر آشنا می‌شوید.

خواص چغندر قرمز؛ گیاه معروف مورد استفاده در لبو

لبو در واقع ریشه اصلی گیاه چغندر است که پخته شده است. از خواص چغندر قرمز یا چغندر لبو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نیترات موجود در لبو فشار خون را پایین می‌آورد و خطر بیماری قلبی و سکته را کاهش می‌دهد.
• کلسیم، بتائین، ویتامین‌های B، آهن، و آنتی‌اکسیدان موجود در لبو آن را به یک خوراکی مفید برای کبد تبدیل کرده است. همچنین روی و مس موجود در لبو می‌توانند از کبد در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت کنند.
• فیبر موجود در لبو به تحرک روده و بهبود سلامت کلی دستگاه گوارش کمک می‌کند.
• آهن و فولات موجود در لبو نیز برای کم‌خونی مفید است.
• کاروتنوئید موجود در لبو می‌تواند خطر ایجاد آب مروارید را کاهش دهد.
• شیرینی طبیعی موجود در لبو می‌تواند جایگزین قندهای مصنوعی در رژیم غذایی شود و در نتیجه به کاهش وزن نیز کمک کند.
• کلسیم موجود در لبو به ‌سلامت استخوان و دندان کمک می‌کند.
• ویتامین C موجود در لبو به جلوگیری از آسم کمک می‌کند.
• پتاسیم موجود در لبو موجب بهبود عملکرد عصب و عضله می‌شود.
• منگنز موجود در لبو به ‌سلامت استخوان‌ها، کلیه‌ها و کبد کمک می‌کند.

خواص متنوع و جالب چغندر قند پخته

همان‌طور که گفته شد چغندرقند به عنوان ماده اولیه برای تهیه قند و شکر استفاده می‌شود.100 گرم چغندرقند پخته شده، تقریباً 45 کالری دارد که میزان معقولی است در برابر پروتئین و فیبری که به بدن می‌رساند.

• چغندرقند منبع غنی ای از مواد معدنی از جمله کلسیم، منیزیم، پتاسیم، فسفر، آهن، منگنز و فولات است.
• چغندرقند از طریق محافظت از بدن در مقابل آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد موجب جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان می‌شود.
• نیترات موجود در چغندرقند عامل مؤثری در تعدیل سطح فشار خون است. نیترات با ورود به بدن بر اثر فرایند هضم به اسید نیتریک تبدیل می‌شد که تأثیر زیادی در باز شدن عروق خونی دارد. باز شدن عروق خونی جریان خون را آهسته‌تر می‌کند و در نتیجه موجب کاهش فشار خون می‌شود.
• فسفر موجود در چغندرقند یکی از مواد معدنی ضروری برای سلامت استخوان‌ها و مغز است. کلسیم و فسفر موجود در آن به ‌سلامتی استخوان کمک می‌کند.

• همچنین فسفر و پتاسیم موجود در چغندرقند نیز به کاهش دردهای عضلانی و خستگی بعد از تمرین کمک می‌کند. در نتیجه با توجه به خواص چغندر قند پخته شده این غذا می‌تواند یک گزینه مفید در برنامه غذایی ورزشکاران باشد. ناگفته نماند که فیبر موجود در چغندرقند به هضم و گوارش غذا کمک می‌کند.

خواص چغندر برای دام؛ استفاده از چغندر در دامداری

چغندر در مقایسه با  دانه‌های غلات  میزان ماده خشک بیشتری در هر هکتار تولید می‌کند. چغندر علوفه‌ای  یک ماده کربوهیدراته و غنی از انرژی است. چغندر از نظر مقدار انرژی مانند جو است؛ ولی از نظر پروتئین در سطح متوسط یا کم است. البته باید از آلودگی چغندر با خاک جلوگیری کرد زیرا مصرف بیش از حد  آن موجب اختلالات هضمی می‌شود.

از تفاله چغندرقند نیز برای تغذیه دام استفاده می‌شود. وقتی قند و دیگر مواد قابل استخراج از چغندرقند به همراه آب از آن گرفته می‌شود، تفاله چغندرقند حاصل می‌شود.

نوع پرک تفاله چغندرقند می‌تواند بروز نفخ در دام را کاهش دهد. استفاده از تفاله به همراه خوراک‌های دانه‌ای مصرف غذای دام‌ها را بیشتر می‌کند و در نتیجه آنها زودتر وزن می‌گیرند.

الیاف قابل هضم تفاله چغندرقند مانند سلولز مزیت برتر آن برای نشخوارکنندگان است. این الیاف موجب پایداری و ثبات در محیط شکمبه می‌شود.

خواص برگ چغندر

برگ چغندر مقادیر بالای ویتامین K دارد که با تقویت قدرت استخوان‌ها خطر ابتلا به پوکی‌استخوان را کاهش می‌دهد. همچنین احتمال آسیب‌های عصبی در مغز را کاهش داده و به پیشگیری و درمان آلزایمر کمک می‌کند.

برگ چغندر آهن زیادی دارد و با افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون به درمان کم‌خونی فقر آهن کمک می‌کند. مقادیر بالای آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین A برگ چغندر به تقویت سیستم ایمنی بدن و تولید آنتی‌بادی‌ها و گلبول‌های سفید خون کمک می‌کند. ویتامین A برگ چغندر به تقویت بینایی نیز کمک می‌کند.

موارد استفاده از چغندر در برنامه غذایی

این گیاه مفید می‌تواند به طرق مختلفی در برنامه غذایی ما قرار بگیرد. مثلاً با استفاده از برگ چغندر می‌تواند سالادهای جذابی را تهیه کنید. در ادامه ما نحوه تهیه لبوی پخته شده می‌پردازیم.

طرز تهیه لبوی پخته

3 یا 4 عدد لبو را در 4 لیوان آب بریزید و اجازه دهید 2 تا 3 ساعت با شعله ملایم بپزد. بعد از اینکه لبوها خوب پخته شدند پوست آنها را بگیرید و مصرف نمایید.

جزئیات لبوی پخته شده

میزان کالری در هر 100 گرم	2 تا 4 نفر
زمان آماده سازی	2 ساعت و ربع تا سه ساعت و ربع
زمان لازم برای پخت	2 ساعت و ربع تا سه ساعت و ربع
تعداد نفرات	3 نفر

 

فواید لبوی پخته شده

چغندر با تحریک تولید آنتی‌بادی‌ها و گلبول‌های سفید به مبارزه با بیماری‌های عفونی می‌پردازد. خواص چغندر برای سرماخوردگی ازاین‌جهت تأثیر خود را عمل می‌کند.

ویتامین ث موجود در لبو دارای خاصیت آنتی اکسیدانی است که در درمان سرماخوردگی مفید واقع می‌شود. همچنین بتالین‌ های موجود در لبو به کاهش التهاب‌ سلول‌های بدن کمک می‌کنند و بدین ترتیب واکنش التهاب سیستم ایمنی را در مبارزه با ویروس سرماخوردگی در بدن، کاهش می‌دهند.

برخلاف اینکه در هنگام سرماخوردگی مردم بیشتر سراغ شلغم می‌روند، لبو بیشتر از شلغم در بهبود سرماخوردگی مؤثر است و این از لحاظ علمی ثابت شده است.

همچنین با مصرف آب چغندر نیز می‌توانید از فواید لبو در تسکین علائم سرماخوردگی بهره‌مند شوید و بهتر است از آب لبوی گرم استفاده کنید.

استفاده از چغندر خشک شده به‌عنوان یک رنگ‌دهنده طبیعی

ابتدا بهتر است به خواص چغندر خشک شده اشاره کنیم. چغندر خشک شده می‌تواند به حذف سموم، بهبود خلق‌وخو و افزایش اشتها اشاره کرد.

گفته می‌شود که بهتر است از چغندری برای خشک‌کردن استفاده کرد که گرد و بنفش باشد و آسیب و آفتی در آن وجود نداشته باشد و طول تیغه آن بیش از دو سانتی متر نباشد.

برای تهیه چغندر خشک شده می‌توانید لبوها را بشویید، سروته لبو را جدا کنید و آن را پوست بگیرید. سپس با رنده  یا ورقه کن آن را ورقه‌ای خرد کنید و یا رنده درشت بزنید. هر چه لبو نازک‌تر خرد شود زودتر خشک می‌شود.

سپس اسلایس‌های لبو را داخل سینی فر قرار دهید و به مدت 1 ساعت بگذارید تا خشک شود و یا برای این کار می‌توانید آنها را روی بخاری یا شوفاژ برای چند روز قرار دهید تا خشک شود. مواظب باشید که اسلایس لبوها روی‌هم قرار نگیرند.

سپس برای اینکه از این چغندر خشک شده به‌عنوان یک رنگ‌دهنده طبیعی و مفید استفاده کنید باید آن را به صورت پودر درآورید. برای داشتن پودر، لبوی خشک شده را داخل آسیاب یا میکسر ریخته و خوب مواد را آسیاب کنید.

بعد از آسیاب‌کردن می‌توانید آن را داخل یک ظرف شیشه‌ای ریخته و در کابینت نگهداری کنید. استفاده از پودر چغندر خشک به برنج یا سس و ماست رنگ بسیار جذابی می‌دهد. همچنین از پودر لبو می‌توان در تهیه دم‌نوش و چای نیز استفاده کرد.

چغندرقند در طب سنتی

چغندر در طب سنتی دو نوع دارد که یک نوع آن چغندر قرمز معمولی به رنگ بنفش تیره و یا قرمز است که لبو هم نامیده می‌شود و نوع دیگر آن چغندرقند یا سفید است.

تعادل طبع در طب سنتی مفهوم مهمی است. اغلب افراد اصولاً گرایش به سمت طبع خشک یا تر و سرد یا گرم دارند که طبع گرم و تر در زمره بهترین و سالم‌ترین طبع‌ها است. چغندر نیز از سری مواد خوراکی با طبع گرم و تر است. از لحاظ طب سنتی طبع گرم موجب اشتهای مناسب برای صرف غذاهای سالم و افزایش میل جنسی می‌شود. خواب راحت، آرامش اعصاب، شوخی و سرزندگی به همراه انرژی زیاد از ویژگی‌های طبع گرم و تر است.

چغندر در طب سنتی برای تقویت عملکرد کلیه و رفع التهاب مجاری ادراری استفاده می‌شود. منبع طبیعی قند موجود در چغندر قند به همراه فسفر موجود در آن به تقویت حافظه کمک می‌کند.

از دیگر خواص چغندرقند در طب سنتی می‌توان به بهبود کم‌خونی و ضعف عمومی بدن، درمان چاقی و اضافه‌وزن، درمان نقرس، درمان رعشه، آرامش اعصاب، رفع جوش‌های صورت، حفظ سلامت سلول‌ها و تقویت معده اشاره کرد.

چغندر و قوای جنسی

اختلال نعوظ که ED یا ناتوانی جنسی نیز نامیده می‌شود یکی از اختلالات شایع در مردان مسن است. یکی از دلایل مهم ED فشار خون بالا است. فشار خون بالا به عروق خونی آسیب می‌رساند و جریان خون به آلت تناسلی را مختل کند.

آب چغندر می‌تواند فشار خون را کاهش می‌دهد. پس خواص چغندر برای نعوظ از طریق تأثیری است که بر فشار خون می‌گذارد. همچنین گفته می‌شود آب چغندر موجب میل جنسی بهتر در زنان می‌شود.

حرف آخر در مورد گیاه جالب چغندر

ما در این مقاله به انواع مختلف چغندر و خواص آن و معرفی آنها پرداختیم. در آخر باید اضافه کرد که چون لبو حاوی قند است و به همین دلیل برای افراد دیابتی گزینه مناسبی به شمار نمی‌آید.

بد نیست اضافه کنیم که به قرمز شدن رنگ ادرار بعد از مصرف چغندر بیتوریا گفته می‌شود. قرمزشدن رنگ ادرار برای بدن خطری ندارد و نباید از آن ترس و نگرانی داشت.

همچنین لازم به ذکر است که مصرف چغندر در بعضی از افراد منجر به ناراحتی‌های معده، تهوع و اسهال می‌شود. بتائین موجود در چغندر موجب می‌شود که افراد با ناراحتی‌های کلیوی در مصرف چغندر احتیاط کنند و با پزشک خود مشورت کنند.

آشنایی با گیاهان مختلف و طرز استفاده از آنها در برنامه غذایی راهی برای افزایش سلامت خانواده است. به شما پیشنهاد می‌کنیم با خواص انواع کلم و خواص شلغم نیز آشنا شوید. امیدواریم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید و مطالب آن برایتان مفید بوده باشد.